Të ushtruarit me efektivitet ne anglisht

Njeriu shumë gjëra duhet t’i ushtrojë disa herë para se t’i njohë. Mendo se si ke mësuar si fëmijë i vogël t’i lidhësh këpucët, të lexosh dhe të shkruash! Të ushtruarit është i rëndësishëm në shkollë ...

a) … për gjërat që nuk bën t’i harrosh (drejtshkrimi, fjalët në gjuhë të tjera, 1x1-in e vogël, të dhënat ose formulat). Pa ushtrim dhe pa përsëritje, mësimin do ta harrosh përsëri dhe shpejt.
 b) … për veprimtaritë që nuk mund t’i përvetësosh me të parën herë (të shkruash bukur; disa ushtrime gjimnastikore, të këndosh diçka bukur etj.)
Të gjitha këto nuk do të mund t’i përvetësoje pa ushtrime. Nëse ke ndonjë detyrë për të cilën duhet të ushtrosh, janë të rëndësishme këshillat dhe teknikat në vijim:

Detyrat e tua ndaji në hapa dhe në pjesë. Mos i ushtro të gjitha njëherësh; ushtroje pjesë-pjesë, njërën pas tjetrës. Shembull: Nëse duhet të mësosh 35 fjalë (për drejtshkrim ose në një gjuhë të huaj), ndaji në pesë pjesë (5x7 fjalë). Ushtroje njërën pjesë pas tjetrës.

Mos e ushtro të njëjtën gjë tepër gjatë; bëje një pushim të shkurtër pas çdo çerek ore. Më mirë se një orë ushtrim për pjesë janë tri perioda të shkurtra ushtrimi prej 15 deri 20 minuta.

Lëndën e anglishtes e ushtruar patjetër përsërite disa herë gjatë 3–4 ditë- ve! Kjo është tepër e rëndësishme, sepse vetëm kësisoj ajo që e ushtron ti, mbetet në mënyrë të qëndrueshme në kokën tënde. Më së miri, orarin e ushtrimeve shënoje në planin tënd javor, kështu që nuk e harron.

Shembull: Ushtro dy pjesët e para në drejtshkrim ose fjalët në gjuhen angleze; herën e parë, p.sh., të hënën gjatë 2x15 minutave. Përsëriti këto fjalë të hënën para gjumit. Merri dy pjesët e tjera dhe përsëriti të martën. Ushtro gjatë 2x15 minutave dhe përsëriti para gjumit. Të mërkurën: Përsëritje e pjesëve 1–4; pjesa e re 5. Të enjten dhe të premten: Përsëriti të gjitha disa herë.

Kontrollimi i drejtshkrimit ne gjuhen angleze

Kur është e rëndësishme të kontrollohet drejtshkrimi?

1. Nëse e shkruan një tekst dhe nuk je i sigurt se si shkruhet një fjalë e caktuar.

2. Nëse e përpunon një tekst dhe lidhur me të natyrisht e kontrollon edhe drejtshkrimin.

Posaçërisht është me rëndësi drejtshkrimi korrekt te të gjitha tekstet të cilat do të lexohen prej njerëzve të tjerë. Është më pak e rëndësishme te shënimet të cilat i bën vetëm për vete. Megjithatë, më së miri mësohesh ta kesh parasysh drejtshkrimin korrekt edhe në këto situata «private«.

Si ia bën më tej më së miri për ta kontrolluar drejtshkrimin? 

a) Nëse je i pasigurt në një fjalë të vetme:

• Mendo mirë se a ekziston ndonjë rregull për problemin tënd. Fjalitë ose emrat e përveçëm, për shembull, gjithmonë nisin me një shkronjë të madhe. Prapëseprapë, për shumë fjalë të veçanta nuk ekziston asnjë rregull.
• Shiko në fjalor.  «Gjetja shpejt e shpejt e diçkaje në fjalor ose në leksikon». Nëse nuk e gjen dot fjalën, shkruaje në variante të ndryshme dhe shikoje cili variant të duket më i përshtatshmi. 
• Nëse ke kompjuter dhe internet, shpesh mund ta gjesh fjalën në internet. Kërko, p.sh., në Google në «Drejtshkrimi» ose «Fjalor anglisht shqip online». 
• Nëse nuk ke fjalor në dorë, duhet ta pyesësh dikë. Nëse është fjala për një fjalë shumë të shpeshtë, mund të shfletosh po ashtu libra ose revista dhe ta kërkosh; mbase e gjen atje. Por, të shumtën e rasteve, kjo është shumë e lodhshme dhe nuk ia vlen. 

b) Nëse dëshiron që në fund ta kontrollosh edhe një herë tërësisht tekstin:

Bëj një ‹listë kontrolli› me rregullat më të rëndësishme. Kontrollo fjalë për fjalë, a i ke respektuar të gjitha rregullat në tekstin tënd. Listën e kontrollit gjithmonë mund ta përdorësh përsëri; natyrisht këtë po ashtu edhe mund ta plotësosh.
 Është mirë nëse rregullat i shkruan njësoj si pyetjet.
 Shembull:
 • I kam shkruar të gjitha fillimet e fjalive me shkronjë të madhe?
 • I kam shkruar me shkronjë të madhe emrat e përveçëm; të personave, shteteve etj.?
 • A kam vënë një presje te numërimet (apple, pear, nut)?

Nëse e ke shkruar tekstin në kompjuter, mund ta përdorësh programin e verifikimit të drejtshkrimit. Ai ta tërheq vëmendjen për fjalët e shkruara gabimisht dhe të propozon variantet korrekte. Prapëseprapë, disa gabime nuk i njeh as programi.

Planifikimi, shkrimi dhe përpunimi i një teksti ne anglisht – hap pas hapi

Detyra për të shkruar një tekst ne anglisht (p.sh., një hartim ose një raport ne gjuhen angleze) përbëhet në të vërtetë prej gjashtë hapave të punës. Nëse i njeh këta hapa dhe vazhdon sipas rendit të tyre, edhe puna do të jetë më e tejdukshme, më e planifikueshme dhe më pak e frikshme!

Këshillat dhe teknikat në vijim të ndihmojnë për hapat e veçantë.

1. Gjej ide të mira për temat e tua!

2. Shoshite mirë ndërtimin e tekstit tënd dhe strukturoji idetë! 
Shumica e teksteve janë strukturuar në pjesët vijuese: hyrja/fillimi – pjesa kryesore – pjesa përfundimtare. Për këtë arsye është e dobishme këshilla në vazhdim:

• Merre një fletë A4 dhe ndaje në tri fusha. E sipërmja dhe e poshtmja të jenë më të ngushta, kurse e mesmja më e gjerë. Në fushën e sipërme shkruaj «Hyrja», në të mesmen «Pjesa kryesore», kurse në të poshtmen «Pjesa përfundimtare».
• Shikoji tash idetë dhe shënimet e tua nga hapi 1 (cilëndoqoftë; kllasterin, majnd-mepin,skedat). Mendoje mirë se cilën ide mund ta përdorësh për tekstin tënd dhe cilës prej tri pjesë- ve ajo do t’i përkiste.
• Shkruaji idetë dhe shënimet në tri fusha. Plotësoji ato, nëse është e nevojshme, derisa të kesh bashkuar një ndërtim të kuptimtë të tekstit tënd!

3. Shkruaje versionin e parë (projektin/skicën) të tekstit tënd!
Në versionin e parë ende nuk duhet t’u kushtosh vëmendje speciale drejtshkrimit dhe fjalive të bukura. Më e rëndësishmja është rrjedha e arritur dhe teksti ‘të qëndrojë’ disi.

4. Gjeje një titull tërheqës për tekstin tënd!
 Mendo për këtë: titulli duhet t’i interesojë dëgjuesit apo lexuesit tënd. «A ia doli macja e vogël ta shpëtonte kokën?» tingëllon, p.sh., shumë më tërheqëse se «Rrëfimi për macen».

5. Përpunoje skicën/projektin tënd!
Më së miri është që këtë ta bësh vetë i dytë ose në grupe të vogla (kjo quhet «konferencë e shkrimit») me hapat vijues:
• Lexojua të tjerëve më parë projektin tënd (gjithë tekstin përnjëherë).
• Diskutoni nëse nuk është kuptuar mirë diçka. Nënvizoji këto vende.
• Diskutoni se a do të mund të bëhej ndërtimi më tërheqës, më njohës dhe më i qartë. Mbaj shënime për këtë.
• Lexoje tash projektin fjali për fjali. Diskutoje fjali për fjali nëse do të mund të bëhej më mirë (fjalë më të qarta, fjali më të thjeshta, stil më i bukur …).
 • Shiko po ashtu edhe drejtshkrimin: Kanë filluar fjalitë me të madhe, ka gabime të tjera? Rastet e dyshimta mund t’i sqaroni me fjalor.

Nëse përpunimin e bën vetëm, atëherë së pari lexoje tekstin edhe një herë në tërësi dhe përpiqu të marrësh me mend se a do të mund ta kuptonte dikush tjetër të tërin. Shoshite mirë se a do të mund të përmirësoje edhe diçka në ndërtim. Dhe, më në fund, kontrolloje drejtshkrimin ne gjuhen angleze.

 Projektin tënd po ashtu mbase mund ta lexojë edhe mësuesi a mësuesja jote, i cili/e cila gjithashtu mund të të japë shtysa dhe ide për përpunim.

6. Formoje tash versionin përfundimtar të tekstit tënd!
Kjo bëhet varësisht nga teksti dhe nga publiku ose në një fletë – në një fletore – me vizatime dhe stolisur me ngjyra në një fletë të madhe apo poster – ose e bërë me kompjuter. Sidoqoftë, përpiqu gjithmonë që teksti yt të jetë atraktiv/tërheqës për të tjerët edhe për sa i përket formës dhe dukjes së tij të jashtme!

Gjetja e ideve për të shkruar ne anglisht

Sigurisht e njeh këtë situatë: Duhet ta shkruash një tekst ne anglisht (për shembull një hartim, një raport ose një referat, nje eses ne gjuhen angleze) dhe absolutisht nuk ke asnjë ide! Këshillat dhe teknikat mësimore në vijim të ndihmojnë t’i kapërcesh amullitë e mendimeve!

1. Shtendosu! 

Merr frymë thellë, hapu gjerë e gjatë dhe çlirohu nga presioni! Nëse tekstin duhet ta shkruash në shkollë, mos lejo të shpërqendrohesh o të humbasësh sigurinë nga të tjerët, por mbylli sytë dhe dëgjoje frymëmarrjen tënde! Nëse tekstin duhet ta shkruash në shtëpi, mos prit deri në çastin e fundit, por përvishju punës sa më herët. Pi diçka, shtendosu dhe vazhdo me hapin 2.

2. Zgjidh njërën prej këtyre metodave për të gjetur ide:

a) Metoda kllaster Kjo metodë i hap udhë imagjinatës dhe parafytyrimeve të tua. Ajo të ndihmon për mbledhjen e ideve dhe për gjetjen e një rrjedhe të veprimit.

b) Metoda majnd-mep Kjo metodë është e përshtatshme para së gjithash nëse duhet të përpilosh një referat ose një tekst special referimi, ku struktura dhe ndërtimi janë të rëndësishme prej fillimit.

c) Metoda me skeda Priti rreth 20 fletë të vogla dhe vëri përpara. Mbylli sytë dhe prit derisa të të bjerë ndër mend ndonjë mendim për temën tënde. Shkruaje në një fletë /skedë. Çdo ide vihet në skedën e vet. Mbase të duhet të presësh pakëz ose të lëvizësh nëpër dhomë derisa të të bien ndër mend mjaft ide. Nëse i ke 10–12 skeda, shiko cilat përputhen dhe do të mund të të jepnin një tekst. Zhvendosi skedat dhe plotësoji me skeda të tjera, derisa përafërsisht mund ta parafytyrosh tekstin!

Mesoni anglisht! Numrat rendor ne gjuhen angleze. Shiko videon.

Historia e gjuhes angleze

 

Një histori e shkurtër e origjinën dhe zhvillimin e gjuhës angleze

Historia e gjuhës angleze me të vërtetë fillon me ardhjen e tre fiseve gjermanike cilët pushtuan Britaninë gjatë shek 5. Këto fise, saksonët dhe Jutes, kaluan Detin e Veriut nga ajo që sot është Danimarka dhe Gjermania veriore. Në atë kohë banorët e Britanisë kane folur një gjuhë kelte. Por shumica e folësve kelt u shtyn në perëndim dhe në veri nga ana e pushtuesve - kryesisht në atë që është tani Uells, Skoci dhe Irlandë.

Rreth vitit 1600, kolonizimi anglez i Amerikës së Veriut rezultoi në krijimin e një shumëllojshmërie të veçantë të gjuhës angleze. Në disa mënyra, anglishtja amerikane është më shumë si anglishtja e Shekspirit se anglishtja moderne britanike. Disa shprehje që britanikët e quajnë "Amerikanizem" janë në fakt origjinale shprehje britanike që ishin ruajtur nga kolonitë, ndërsa kane humbur për një kohë në Britani. Spanjishtja gjithashtu kishte një ndikim në anglishtjen  amerikane me fjalë të tilla si kanionit, fermë, ikje, dhe vigjilent etj. Fjalë frëngjisht (përmes Luizianes) dhe fjalët e Afrikës Perëndimore (me tregtinë e skllevërve) ndikuan ne anglishten amerikane (po ashtu, në një fare mase dhe ne ate Britanike).

Sot, anglishtja amerikane është veçanërisht me ndikim, për shkak të dominimit të SHBA-së ne kinematografi, televizi, muzikës popullore, dhe të teknologjisë (përfshirë edhe në internet). Por ka shumë lloje të tjera që anglishtja flitet në mbarë botën, duke përfshirë për shembull si: anglishtja ne Australi , Zelanda e Re, kanadeza, Afrikë e Jugut, indi dhe anglishtja ne Karaibe.

Anglishtja si një gjuhë universale.

Anglishtja është pa dyshim një gjuhë universale. Kjo është gjuha e dytë më e madhe në botë, nje gjuhë zyrtare në 70 shtete, dhe anglisht-folëse janë rreth 40% të GNP botëror.
Anglishtja perdoret në mesin e dijetarëve dhe njerëzve të arsimuar, siç është gjuha e mediave botërore, dhe gjuha e kinemasë, TV, muzikës dhe bota e kompjuterit / interneti. Të gjithë njerëzit e planetit dijne shumë fjalë anglisht dhe shqiptojne apo kuptojne fjale angleze.

Shkaqet për këtë janë universalitetet e shumta te njohur boterisht. Anglishtja filloi të përhapet gjatë shekullit të 16-të me Perandorinë Britanike dhe u përforcua fort në shekullin 20 nga dominimin botëror i SHBA-se, aspektet ekonomike, politike dhe ushtarake dhe nga ndikimi i madh i filmave amerikanë.

Koncepti i Gjuhës Universale është më e rëndësishme vetëm tani, në epokën e komunikimit masiv botëror. Para kësaj epoke greke, latine, franceze ishin për disa gjuhë mase universale, edhe pse kryesisht në Evropë.

Nga një rastësi me fat për shkak të faktorëve të mësipërm, anglishtja, gjuha universale, është një nga gjuhët më të thjeshta dhe më te lehta në botë.

Natyrisht koncepti i lehtësisë është relative, dhe kjo varet nga gjuha qe tashme njeh. Megjithatë, koncepti i thjeshtësisë është e pamohueshme: Anglishtja eshte një gjuhë e lehtë për t'u mësuar, per t'u kuptuar apo folur.

Para së gjithash, Gjuha angleze përdor alfabetin latin, më universal, i thjeshtë dhe i shkurtër (vetëm alfabeti grek është më e shkurtër dhe i thjeshtë). Përveç kësaj, në anglisht, alfabeti latin paraqet maksimumin e saj "të pastër" si një formë e vërtetë alfabeti me shkronja vetëm 26 shkronja themelore dhe pa diakritike;

Zgjedhimi i foljeve është shumë i thjeshtë dhe i lehtë. Edhe për foljeve të parregullta, nuk ka pothuajse asnjë ndryshim në veta. (me përjashtim te njëjësit, veta e trete, në kohën e tashme).
Nuk ka pothuajse asnjë ndryshim ne numër apo gjini për mbiemra, nyje apo ndajfoljeve.

Anglishtja është një nga gjuhët më analitike me karakteristikat sintetike. A mund të ekzistoje ndonjë alternativë tjetër për gjuhë universale?

Ka gjuhë të tjera që janë mjaft të thjeshta dhe sintetike si Thai dhe kinezishtja, por ato janë të shkruara me alfabete të komplikuara. Sidoqoftë, nëse gjuha kineze do të jetë e shkruar me alfabetin latin, ajo potencialisht mund të bëhet një gjuhë univerale.

Ka gjuhë të tjera të forta që, për shkak të popullsisë dhe pushtetit ekonomik, mund të behen gjuhë Univerald, por ata kanë një numër te disavantazheve kur krahasohet me anglishten.

Disa shembuj:

    Japonishtja: ka shumë foljeve të rregullta, por edhe një skenar shumë te komplikuar.
    Kinezishtja: nuk ka zgjedhime ose lakime, por një skenar shumë të komplikuar me tonet.
    Gjermanishtja ka infleksione me shumë se anglishtja.
    Gjuhët kryesore Romance, të tilla si frëngjishtja, spanjishtja dhe portugalishtja, kanë infleksione më pak se shumica e gjuhëve, por zgjedhimi i foljve te tyre është shumë i komplikuar.
    Rusishtja ka dy komplekse te zgjedhimit te foljes dhe emrit.

Në përfundim, është fat për ne amerikanet qe gjuha jonë universale është e thjeshtë dhe e lehtë, edhe pse kjo thjeshtësi dhe lehtësi nuk ishin arsyet që çuan anglishten ne ketë nivel.